پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمودند: جبرئیل گفت: «بخوان به نام پروردگارت که خلق کرد» سپس به من گفت : «وضو بگیر». پس وضو گرفتم و با جبرئیل دو رکعت نماز گزاردم ...

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیکمْ یا اَهْلَ بَیتِ النُّبُوَّة

الّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم

وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ‌ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ‌ أَنَّ الْأَرْ‌ضَ یَرِ‌ثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ

و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.

سوره مبارکه انبیاء آیه ۱۰۵

#الله

«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»


حضرت السلطان علی بن موسی الرضا (علیه السلام) فرمودند :

إنَّ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» أَقْرَبُ إِلَى اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ مِنْ سَوَادِ الْعَیْنِ إِلَى بَیَاضِهَا

همانا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» نزدیکتر است به اسم اعظم خداوند از سیاهى چشم به سپیدى آن.

عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲ ص۵

#فاتحة_الکتاب

«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ


الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ * الرَّحْمنِ الرَّحیمِ * مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ * ایَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ * اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ* صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّینَ»

(سوره مبارکه حمد)


فاتحة الکتاب
امّ الکتاب
سبعا من المثانی

با توجه به آیه شریفه «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ» (سوره مبارکه حجر آیه ۸۷) ، خداوند عزوجل،‌ سوره حمد را در مقابلِ «قرآن عظیم» قرار داده است: فَأَفْرَدَ الِامْتِنَانَ [عَلَیَ‏] بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ، وَ جَعَلَهَا بِإِزَاءِ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ (۱)؛ چنانکه در حدیث نبوی اشاره گردیده که اگر «فاتحة الکتاب» در کفه ای از ترازو و «قرآن» در کفه ای دیگر قرار داده شود ،‌ فاتحة الکتاب (در نسبت و میزان) هفت برابر آن خواهد بود: لو أن فاتحة الکتاب وضعت فی کفة المیزان ، ووضع القرآن فی کفة ، لرجحت فاتحة الکتاب سبع مرات (۲)

لذا جایگاه این سوره ،‌ نه سوره ای از سور مبارکه حضرت قرآن ، بلکه همانطور که اسامی آن نیز دلالت می نماید، امّ و اساس القرآن بودن آن است: «ان لکل شى ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة» (۳)
بنابراین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) تصریح نمودند که سوره ای همانند «ام الکتاب»، در حضرت قرآن یافت نمی شود: «و الذی نفسی بیده ما انزل اللَّه فی التوراة و لا فی الزبور و لا فی القرآن مثلها هی ام الکتاب (۴)

حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) علت تشریع حکم وجوب قرائت در نماز را «رفع مهجوریت حضرت قرآن» بیان نمودند ؛ قرائتی که آغاز آن با سوره مبارکه ی حمد است که جامع کل خیر و حکمت می باشد: أُمِرَ النَّاسُ بِالْقِرَاءَهًْ فِی الصَّلَاهًْ لِئَلَّا یَکُونَ الْقُرْآنُ مَهْجُوراً مُضَیَّعاً..َ وَ إِنَّمَا بُدِئَ بِالْحَمْدِ دُونَ سَائِرِ السُّوَر..جُمِعَ فِیهِ مِنْ جَوَامِعِ الْخَیْرِ وَ الْحِکْمَهًْ (۵)

به عبارت دیگر قرائت سوره حمد در نماز سبب رفع مهجوریت حضرت قرآن می شود.

بنابراین در بررسی سیر تاریخی نزول آیات حضرت قرآن، گرچه در معنایی عام می توان سوره حمد را به عنوان یکی از سور حضرت قرآن دانست ، اما در حقیقت معنا، تمامی آیات حضرت قرآن در نزول تدریجی و سیر تاریخی شان از «امّ‌الکتاب» که همان سوره حمد است، برگرفته شده اند. بر همین اساس، ما نیز قبل از ورود به مباحث آغازین بعثت که با نازل شدن آیات سوره مبارکه علق در ارتباط است، جایگاه سوره مبارکه «أم الکتاب» را بررسی خواهیم نمود.

(۱). التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام ، ص۲۹ عیون أخبار الرضا علیه السلام ؛ ج۱ ؛ ص۳۰۲
(۲).مستدرک الوسائل ج۴ ص۳۳۰
(۳).تفسیر نمونه، ج ‍۱ ص۴
(۴)بحارالأنوار، ج ۸۹ ص ۲۵۹.
(۵). من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۱۰؛ وسائل الشیعه ، ج۶، ص۳۸

«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ


الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ * الرَّحْمنِ الرَّحیمِ * مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ * ایَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ * اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ* صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّینَ»

(سوره مبارکه حمد)


فاتحة الکتاب
امّ الکتاب
سبعا من المثانی


گرچه در معنایی عام می توان سوره حمد را به عنوان یکی از سور حضرت قرآن دانست ، اما در حقیقت معنا، تمامی آیات حضرت قرآن در نزول تدریجی و سیر تاریخی شان از «امّ‌الکتاب» که همان سوره حمد است، برگرفته شده اند و بر همین اساس، در ابتدای بررسی سیر تاریخی نزول آیات قرآن کریم ، جایگاه این سوره مبارکه را مورد مداقه و بررسی قرار می دهیم.


در باب جایگاه سوره مبارکه حمد در ترتیب نزول ، أقوال مختلفی بیان شده که عبارتند از:


بر اساس ترتیب نزول سوره ها:

اولین سوره نازل شده
و یا اولین سوره جمعی النزول (تمامی آیات آن با هم نازل شده اند)

بر اساس ترتیب نزول آیات:

مقارنت نازل شدن آیات این سوره مبارکه با آغاز وحی [آیات ابتدایی سوره مبارکه علق]

و یا نازل شدن آیات سوره مبارکه حمد بلافاصله پس از وقایع آغازینِ مبعوث شدن حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله و سلم) [ یعنی بلافاصله پس از آیاتی از سور مبارکه ی علق،‌ قلم، مزمل، مدثر که همگی در ارتباط با آغاز بعثت حضرت ختمی مرتبت (صلوات الله علیه) می باشند]


مستندات اقوال فوق که برگرفته از نصوص [کلام حضرات قرآن ناطق علیهم السلام] و یا اقوال علمای علوم قرآن و مستندات تاریخی است، بدین صورت می باشند:

حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند:

از پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) از ثواب قرائت قرآن سؤال نمودم، پس آن حضرت ثواب سوره ها را یک به یک به همان ترتیبی که نازل شده اند برشمردند. پس اول سوره‌اى که در مکه بر آن حضرت نازل شد، «فاتحه الکتاب» بود سپس‌ «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ»:

عن علی بن أبی طالب علیه السلام أنه قال: سألت النبی عن ثواب القرآن، فأخبرنی بثواب سورة سورة على نحو ما نزلت من السماء، فأول ما نزل علیه بمکة «فاتحة الکتاب» ثم «اقرأ باسم ربک» (۱)


از حضرت صادق ال محمد (علیه السلام) مرویّ است که فرمودند:

فاَوّل ما نُزِلَ علی رسول الله بِمَکَهَ بَعدَ اَن نُبِیءَ الحمد (۲):

اول آیاتی که بر رسول الله المکرم (صلوات الله علیه) در مکه پس از نبوت آن حضرت نازل گردید، حمد بود.


در شرح وقایع آغاز بعثت در غار حراء ، نقل است که همان روز اول بعثت، جناب جبرئیل نماز و وضو را به پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) تعلیم نمود، و از آنجا که «لا صلاة الا بفاتحة الکتاب» (قائمیت هر نمازی به فاتحة الکتاب است)، فلذا سوره مبارکه حمد در همان روز اول بعثت نازل شده است (۳):

عن ابن عباس : فَقَالَ: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ» ...قَالَ لِی: تَوَضَّأْ. فَتَوَضَّأْتُ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّی وَ صَلَّیْتُ مَعَهُ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ: هَکَذَا الصَّلَاهًْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) (۴)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمودند: جبرئیل گفت: «بخوان به نام پروردگارت که خلق کرد» سپس به من گفت : «وضو بگیر». پس وضو گرفتم و با جبرئیل دو رکعت نماز گزاردم.

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم

لذا همانطور که در أقوال علمای علوم و تاریخ قرآن بیان شده است:

لا شکّ أنّ النبیّ (صلی اللّه علیه و آله و سلم) کان یصلّی منذ بعثته.. فلا بدّ أنّ سورة الفاتحة کانت مقرونة بالبعثة (۵):

شکی نیست که پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) از ابتدای بعثت نماز می گزاردند.. در نتیجه شکی نیست که سوره فاتحة الکتاب مقارن با بعثت بوده است.


و اما در خصوص قولی که قائل به نازل شدن آیات سوره مبارکه حمد در ترتیب پنجم (پس از نازل شده آیاتی از سور مبارکه علق،‌ قلم، مزمل، مدثر) است، مؤلف کتاب «المتهمید فی علوم القرآن» می نویسد:

أما سورة الفاتحة فهی اولى سورة نزلت بصورة کاملة، و بسمة کونها سورة من القرآن کتابا سماویا للمسلمین، فهی أوّل قرآن نزل علیه (صلى اللّه علیه و آله و سلم) بهذا العنوان الخاصّ، و أمّا آیات غیرها سبقتها نزولا، فهی إنما نزلت لغایات اخرى، و إن سجّلت بعدئذ قرآنا ضمن آیاته و سوره (۶)

سوره فاتحة، اولین سوره ای است که به صورت کامل و در مقام نازل شدن حضرت قرآن، به عنوان کتابی آسمانی برای مسلمانان، نازل گردیده است ؛ اما آیاتی که پیش از آن نازل شده اند، در این مقام نبوده اند [از باب مبعوث شدن حضرت ختمی مرتبت صلوات الله علیه به رسالت بوده اند] که بعدا تحت عنوان (آیاتی از) قرآن، مکتوب شده اند در میان دیگر آیات و سوره ها.

لذا تمامی اقوال مختلف فوق، حول حقیقت جایگاه و شأن این سوره مبارکه قابل جمع می باشند و آن همان شأن «فاتحة الکتاب» بودن سوره مبارکه حمد است که در همان نقطه آغازین نزول تدریجی حضرت قرآن ، به صورت یکجا بر قلب مبارک حضرت خاتم الانبیاء و المرسلین (صلی الله علیه و اله و سلم) نازل گردیده است.

(۱). مجمع البیان فی تفسیر القرآن ج۱۰ ص۲۱۲
(۲). بحارالانوار ،ج ۸۲، ص ۵۲
(۳). التمهید فی علوم القرآن؛ ج۱ ، ص ۱۲۶
(۴).تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۲۶
(۵).التمهید فی علوم القرآن ج ۱ صص۱۲۸
(۶).التمهید فی علوم القرآن ج ۱ صص۱۲۷

منبع (ادامه مطلب ...):

https://t.me/sharheser

شهید مدافع حرم عبدالله باقری

ولادت :۱۳۶۲/۰۱/۲۹

شهادت : ۱۳۹۴/۰۸/۰۱

بخشی از وصیت شهید باقری:

برایم شب هفت و چهلم نگیرید و هزینه اش را به فقرا بدهید
پیراهنی که با آن برای امام حسین ( علیه السلام ) عزاداری کرده ام را روی پیکرم داخل قبربگذارید.

منبع (ادامه مطلب ...):

http://www.asr-entezar.ir/archives/70804

الّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم

التماس دعا